هوش فضایی گاردنر توانایی درک اجسام، اشکال و مدلسازی آنها را در مغز نشان میدهد. گاهی پیش می‌آید که با دیدن نقاشی هنرمندان به این فکر بیفتید که چگونه این طرح‌ونقش‌های زیبا را توانسته‌اند خلق کنند. یا راننده تاکسی‌ها و راننده اتوبوس‌ها را دیده باشید که بدون نقشه یا راهنما به‌راحتی می‌توانند مسیرهای پیچیده را پشت سر بگذارند و مسیر نهایی را پیدا کنند.
هوش تصویری فضایی (Visual – spatial intelligence) باعث می‌شود، بسیاری افراد از جمله هنرمندان، مهندسان و معماران در درک و تحلیل تصاویر و اشکال سه‌بعدی فوق العاده عمل کنند. البته خبر خوب این است تمامی انسان‌ها به خصوص کودکان می‌توانند با انجام راهکارهایی، هوش فضایی گاردنر را تقویت کنند.
اگر نمی‌دانید هوش دیداری فضایی گاردنر چیست، چه ویژگی‌هایی دارد و نحوه افزایش هوش فضایی کودکان چگونه است؟ با ما همراه باشید تا همه‌چیز را درباره آن به شما بگوییم.
هوش فضایی گاردنر چیست؟
هوارد گارنر یکی از مطرح‌ترین روانشناسان تاریخ معاصر در کتاب « چارچوب ذهن: نظریۀ هوش‌های چندگانه»، هوش انسان‌ها را به هوش ریاضی (IQ) محدود نمی‌داند و انواع هوش‌چندگانه را در ۸ دسته‌بندی مختلف جای میدهد. « گفتنی است گاردنر، در ویرایش‌های بعدی کتابش دو نوع هوش دیگر را نیز اضافه میکند و درکل هوش ده‌گانه را ارائه کرده است».
جای شکرش باقی است که در قرن‌های گذشته به دنیا نیامده‌ایم و در دنیایی کنونی که اهمیت هوش فضایی قابل درک است، زندگی می‌کنیم. در زمان‌های گذشته تنها دو نوع آدم وجود داشت، کسانی که توانایی حل مسائل ریاضی را با قدرت ذهنی و سرعت بالا داشتند که به افراد باهوش معروف بودند. سمت دیگر، افرادی بودند که برای حل مسائل ریاضی از انگشت‌هایشان کمک می‌گرفتند و زمان زیادی باید صرف می‌کرند تا بتوانند ۲*۲ را جواب دهند.
امروزه، انسان‌ها به اشکال مختلف باهوش هستند، افراد می‌توانند نقاشی مشهور باشند اما هیچ مهارتی در ریاضی و مباحث مربوط به آن نداشته باشند یا بالعکس. در این بین هوش دیداری فضایی نقطه قوت بسیاری از افرادی است که توانایی بالایی در درک و تحلیل تصاویر و تجسم اشکال سه بعدی دارند.
ویژگی‌های افراد دارای هوش دیداری فضایی چیست؟
در تست‌های هوش چندگانه گاردنر، افرادی که در آزمون هوش تجسمی فضایی نمره بالای کسب می‌کنند، ویژگی‌های رفتاری و ذهنی ویژه‌ای دارند که از جمله آنها می‌توان به موارد مذکور در ادامه اشاره کرد.
آیا می‌خواهید بدانید هوش دیداری فضایی در شما قوی است یا خیر؟ با شرکت در آزمون هوش و استعداد گارنت، می‌توانید هوش برتر خود را کشف کنید.
✔️استفاده از تصاویر و اشکال نسبت به متن برایشان ارجحیت دارد
افراد دارای هوش فضایی رغبت زیادی برای استفاده از کلمات و متن‌ها ندارند و حتی در مطالعه نیز به‌دنبال اشکال و تصاویر هستند. به همین دلیل است که در درس‌هایی مانند معماری و نقشه‌کشی، گرافیک و انیمیشن‌سازی موفق‌تر هستند. زیرا با تجسم اشکال سه بعدی در ذهن، آنها را روی کاغذ یا سیستم‌های کامپیوتری به بهترین نحو پیاده‌سازی می‌کنند.
برای این تیپ انسان‌ها فقط تصویر و شکل معنی دارد و به‌معنای واقعی از کلمات و متن‌ها بیزار هستند. در مدرسه تبحر بالایی نقاشی‌کشیدن دارند و بهترین نقاشی‌ها را ترسیم می‌کنند و با ارتقای دوران تحصیلی به درس‌هایی که اشکال در آن زیاد است مانند جغرافیا، هندسه، گرافیک و ... جذب می‌شوند.
اگر یک خودکار به فرد دارای هوش دیداری بدهید، فضای سه بعدی از یک خانه یا هواپیما و ... را به به‌گونه ای واقعی به تصویر می‌کشد که باورپذیری آن برایتان سخت باشد که چگونه می‌توان چنین طرح‌های زیبایی را خلق کرد. اما این تنها یکی از ویژگی‌های هوش بصری است.
✔️توانایی بالایی در جهت‌یابی، مسیریابی و نقشه‌خوانی دارند
اگر چند بار از یک مسیر می‌گذرید و آن را نمی‌توانید به‌خاطر بسپارید، ولی یکی از دوستان‌تان تنها با یک بار عبور از آن محل به سرعت می‌تواند در دفعات بعد مسیریابی‌های لازم را با سرعت انجام دهد، بی‌شک از هوش فضایی بهره‌مند است. این دسته افراد، در مسیریابی شمال، جنوب، شرق و غرب بسیار باهوش هستند و در مسیرهای پرپیچ‌وخم و ناآشنا با ساده‌ترین ابزارهای جهت‌نمایی می‌توانند راه خود را پیدا کنند.
آنها یک نقشه‌خوان تیزبین هستند و می‌توانند نقشه شهرها و کشورها را برایتان تفسیر کنند. به لیدرهای تورهای گردشگری فکر کنید که توانایی بالایی در نشان‌دادن محل‌های مختلف و توصیف آنها دارند، این نعمت هوش دیداری است که خداوند به آنها عطا کرده است.
✔️تصاویر و طرح‌هایی فوق‌العاده زیبا و نزدیک به واقعیت خلق می‌کنند
انسان‌های با این ویژگی، توانمندی بالایی در ایجاد نقش‌های زیبا و نزدیک به واقعیت دارند. هنرمندان و نقاشان معاصر که امروزه نقاشی‌های باارزش‌شان در موزه‌ها نگهداری می‌شود، هوش فضایی بالایی داشته‌اند. دو مورد طراحی و ساختن برای این افراد عملی است.
به همین دلیل در طراحی وب‌سایت‌ها، کاراکتر بازی‌ها، انیمیشن‌سازی، کارت ویزیت، طراحی نقشه و نمای ساختمان، ساخت ماکت و بسیاری کارهای بصری موفق هستند. نمونه موفق از افراد دارای هوش بصری را استاد فرشچیان می‌توان معرفی کرد که آثارش زبانزد تمام ایرانیان و جهانیان است.
این استاد گرانقدر طرح‌هایی با مضمون به واقعیت خلق میکند و در این حوزه شگفتی‌ساز شده است. همچنین این افراد به جزئیات توجه ویژه ای دارند و می‌توانند اتفاقات محیط پیرامون را در ذهنشان تجسم کرده و نتایج و تحلیل‌های جالبی به‌دست آورند.
✔️توانایی بالایی در قضاوت و استدلال فضایی دارند
افراد دارای هوش بصری، توانایی بالایی در تجسم فاصله اشیاء نسبت به خود و اجسام دیگر دارند. آنها می‌توانند به‌راحتی فاصله افراد، اجسام و ... را نسبت به زوایا و مکان‌های مختلف تخمین بزنند. این قابلیت آنها را قادر می‌سازد تا معمار، مهندس، نقاش، طراح و هنرمند موفقی شوند. افراد نابینا و کم بینا نیز از این هوش برای تجسم طول و عرض و شکل دقیق اجسام در ذهن خود استفاده می‌کنند.
کدام مشاغل برای افراد دارای هوش تصویری فضایی مناسب است؟
با توجه به اینکه این افراد قادر به تشخیص الگوها، رنگ‌ها، تصاویر، مسیرها و ... هستند، مشاغل بسیاری وجود دارند که براساس علاقه‌مندی‌ها می‌توانند در هر کدام موفق شوند. این افراد می‌توانند یک نقاش ماهر باشند یا یک طراح وب‌سایت زبردست همه‌چیز به علاقه‌شان بستگی دارد.
اما به‌طورکلی افراد دارای هوش دیداری می‌توانند در هر کدام از مشاغل زیر موفقیت‌های بالایی متناسب با توانمندی‌هایشان کسب کنند.
- نقاشی
- مجسمه‌سازی
- سفالگری
- ساخت ماکت
- نقشه برداری
- گرافیک
- مهندسی معماری
- بازیگری
- طراحی مد
- خلبانی
- عکاسی
- ایده‌پردازی
- فضانوردی
- طراح وب‌سایت
- گرافیست و انیمیشن ساز
- معلم جغرافیا
- فیزیکدان نظری
- استراتژیست جنگ
- مهندس مکانیک
- دریانورد
- لیدر تور گردشگری و ...
چگونه هوش دیداری فضایی را تقویت کنیم؟
اگرچه بسیاری افراد با توانایی هوش بصری به‌دنیا می‌آیند و از این ویژگی بسیار خوب بهره می‌برند، خبر خوب این است که این هوش مادرزادی نیست و تمامی انسان‌ها با روش‌هایی می‌توانند آن را در خود تقویت کنند.
✔️انجام بازی‌های فکری مانند شطرنج
بازی شطرنج به تقویت ویژگی تجسم اشکال کمک زیادی میکند. در این بازی دائماْ در حال چیدن استراتژی و بررسی محیط و بازیکن‌ها برای حرکت‌های بعدی هستید. این کار به هوش فضایی نیاز دارد تا بتوانید صفحه شطرنج را در ذهن خود تجسم کرده و حرکت‌های بعدی بازیکن را حدس بزنید.
ساخت موقعیت‌های مکانی سه بعدی در ذهن و تجزیه‌وتحلیل آن، هوش دیداری‌تان را تقویت کرده و از شما یک بازیکن شطرنج خوب می‌سازد.
✔️حل پازل‌های بزرگ و پیچیده
حل پازل، یک بازی فکری تصویری است که باید محل قطعات مختلف را پیدا کرده و در موقعیت مناسبش قرار دهید. اگر می‌خواهید هوش بصری‌تان را تقویت کنید، بهتر است از حل پازل‌های ساده شروع کرده و به پازل‌های خیلی سخت و پیچیده برسید.
این کار نه تنها یک سرگرمی جذاب است به‌طور قابل توجهی هوش دیداری را در شما تقویت میکند بلکه تمرکزتان را نیز افزایش میدهد.
✔️انجام بازی با لگو و جورچین
لگو را می‌توان بهترین بازی برای تقویت هوش بصری به شمار آورد. این بازی سه بعدی ساده به شما کمک میکند بتوانید اشکال سه بعدی را در ذهن خود مجسم کرده و روش‌های خلاقانه برای حل آن پیدا کنید. جورچین نیز از این قضیه مستثنی نیست، برای کودکان و نوجوانان این بازی‌ها، ساده ترین و بهترین روش تقویت هوش بصری‌شان است.
✔️نقاشی بکشید و از کتاب‌های دارای تصاویر استفاده کنید
ترسیم اشکال و طرح‌های مختلف ذهن شما را وادار به ایده‌پردازی و طرح‌ریزی میکند تا بتوانید قسمت‌های مختلف یک شکل را کنار هم قرار دهید و یک تصویر نهایی ایجاد کنید. استفاده از کتاب‌های دارای تصاویر سه بعدی نیز کمک میکند تا با تحلیل اجزای درون عکس و تلاش به درک و تصویرسازی آن در واقعیت، هوش بصری خود را تقویت کنید.
✔️بازی‌های ویدئویی انجام دهید
بله درست شنیدید، بازی کنید تا هوش فضایی‌تان تقویت شود، زیرا در بازی‌هایی که نقش اول باشید، به‌دنبال مسیر، جهت، راه و فضاهایی خواهید بود تا به دشمن ضربه بزنید و این تلاش برای مسیریابی و جهت‌یابی‌ها باعث تقویت هوش دیداری‌تان می‌شود.
افراد مشهوری که هوش دیداری فضایی داشتند
لئوناردو داوینچی: داوینچی با نقاشی‌ها و مجسمه‌های فوق‌العاده زیبا، به‌عنوان یک معمار، مهندس، دانشمند و موسیقی‌دان مشهور شناخته می‌شود که هوش فضایی بسیار بالایی داشت.
ونسان ونگوگ: محال است با نقاشی‌های ونگوگ که زبانزد عام‌وخاص است آشنا نباشید، این نقاش در زمینه امپرسیونیسم، طراحی‌هایش را خلق می‌کرد و اهل کشور هلند بود.
مارک شاگال: شاگال نقاش روسی بود که در سبک سورئالیسم طرح‌هایش را به جهانیان نشان می‌داد. او با ترکیب سبک‌های کوبیسم، نمادگرایی و فوویسم توانست سبک منحصر به فردش را خلق کند.
برادران رایت: تصویرسازی داخل و بیرون هواپیما کارهرکسی نیست اما این برادران رایت بودند که با هوش بصری خود توانستند اولین هواپیمای قابل کنترل را به انسان‌ها هدیه کنند.
آنری دو تولوز لوتوک: لوتوک که اهل فرانسه بود از پیشتازان سبک پست امپرسیونیسم در نقاشی است و آثار بسیار زیبایی به جا گذاشته است.
فعالیت‌های روزانه برای افزایش توانایی هوش فضایی
با آزمون هوش فضایی می‌توانید ارزیابی کلی از میزان هوش بصری خود داشته باشید. با این حال اگر به‌دنبال افزایش هوش دیداری فضایی گاردنر هستید و می‌خواهید اشکال و تصاویر را بهتر درک کنید، می‌توانید از روش‌های مختلفی استفاده کنید.
این فعالیت‌ها بسیار ساده هستند و به‌صورت روزمره می‌توانید آنها را انجام دهید. همچنین فعالیت‌های که در ادامه معرفی می‌کنیم برای تقویت هوش فضایی کودکان نیز بسیار مؤثر هستند.
✔️از واژگان فضایی در تعاملات روزانه خود استفاده کنید!
استفاده از واژگان فضایی در مکالمات روزمره به‌طور قابل توجهی باعث افزایش هوش فضایی کودکان می‌شود. تحقیقات نشان میدهد؛ افرادی که در کودکی والدین‌شان از زبان فضایی (مانند مثلث، بزرگ، قد بلند یا کوتاه) استفاده کرده‌اند، نسبت به افرادی که از این زبان استفاده‌ای نداشته‌اند، در آزمون هوش فضایی نتایج بهتری از خود به‌جای می‌گذارند.
نحوه تقویت هوش دیداری فضایی چگونه است؟ فرض کنید فرزند شما در حال توپ بازی کردن است و توپ به زیر میز یا جایی دور از دید کودک می‌رود، اگر از شما بپرسد توپ کجاست؟ به احتمال زیاد با واژه‌های مانند «اینجا» و «آنجا» او را راهنمایی می‌کنید. درصورتی‌که اگر بگویید توپ زیر میز است یا توپ بالای کمد گیر کرده است، به کودک خود اجازه فکر کردن و تصویرسازی را می‌دهید و این فعالیت ساده به تقویت هوش بصری خودتان نیز کمک خواهد کرد.
- نوع شرایط
- مثال‌ها
- شکل‌ها
- مربع، دایره، کروی، مثلث، ۵ ضلعی
- صفت‌های ابعادی
- بزرگ، کوچک، بلند، کوتاه، بزرگ، کوچک، بلند
- ویژگی‌های فضایی
- راست، خمیده، منحنی، کنار، خط، گوشه، نوک تیز، تیز، لبه
- روابط فضایی
- داخل، بیرون، زیر، اطراف، گوشه، بالای، در پایین، جلو، پشت، دو گوشه یا همان اریب، از وسط
برای افزایش هوش دیداری فضایی کودکان تنها با کودکان صحبت نکنید، بلکه از آنها بخواهید کلمات را تکرار کنند تا ملکه ذهنشان شود. سپس معنی کلمات را به آنها بگویید و آنها را تشویق کنید تا از این کلمات استفاده کنند.
کودکانی که از همان ابتدای رشد از اصطلاحات فضایی استفاده می‌کنند، زمانی‌که بزرگ می‌شوند در انجام فعالیت‌هایی که هوش بصری در آن دخیل است، عملکرد بهتری خواهند داشت.
✔️زبان بدن را آموزش دهید و کودکان را تشویق کنید تا از آنها برای توضیح روابط فضایی استفاده کنند!
زبان بدن ابزاری قدرتمند برای برقراری ارتباط و آموزش در راستای افزایش هوش دیداری فضایی کودکان است. کودکان وقتی از ایما و اشاره برای صحبت‌کردن استفاده کنید، بیشتر با موضوع صحبت‌تان ارتباط برقرار می‌کنند.
برای مثال زمانی‌که معلم‌ها از زبان بدن برای تدریس استفاده می‌کنند، دانش‌آموزان درس را بهتر از زمانی‌که گفتار به تنهایی استفاده می‌شود، یاد می‌گیرند.
✔️تجسم ذهنی را به کودکان بیاموزید!
تجسم مواردی که در دنیای واقعی وجود ندارد، یکی دیگر از روش‌های افزایش هوش بصری است که می‌توانید به کودکان یاد دهید. در این فعالیت‌ها با استفاده از کلمات، فضایی واقعی برای کودکان ترسیم می‌کنید و باعث می‌شوید آن را در ذهنشان تجسم کنند.
این یک مهارت قدرتمند در یادگیری فضایی و حل مسئله است. مثلاً زمانی‌که یک توپ به زمین می‌افتد، کودکان فقط افتادن آن را تصور می‌کنند، حتی اگر از یک لوله عبور کرده و به زمین رسیده باشد؛ به‌همین‌دلیل با یاد دادن تجسم ذهنی می‌توانید تجسم‌کردن روند انجام بسیاری از فعالیت‌ها را به آنها بیاموزید.
✔️بازی وصل‌کردن اجزا را انجام دهید!
می‌توانید بازی‌های انجام دهید که در آن باید اجزای مختلف را به‌هم وصل‌کرده و تمام مراحل را با هم تطبیق دهید. مثلاً می‌توانید بلوک‌های یک ساختمان را کنار هم بچینید و از کودک خود بخواهید مراحل قرارگیری اجزا کنارهم را توضیح دهد. یا می‌توانید از او بخواهید اجزای ساختمان را از روی چیزی که شما ساختید کپی کرده تا توانایی تجسم را تمرین و تکرار کند.
✔️با بلاک‌ها بازی کنید و ازطریق داستان‌سرایی اشیای جدید بسازید!
یازی‌هایی مانند لگو و ساخت ماکت ساختمانی با چوب به‌طور قابل توجهی می‌تواند توانایی هوش دیداری فضایی کودکان را افزایش دهد. اگر نمی‌خواهید هزینه زیادی کنید باز هم امکان پیشرفت برایتان وجود دارد.
برای مثال با کارتون‌های اضافی می‌توانید اشیای مختلف بسازید و با آن داستان‌سرایی کنید تا کودک در ذهن خود آنها را تجسم و تصویرسازی کند. مثلاً یک مسئله در بازی با بلاک‌ها طرح کنید و از آنها بخواهید برای حل کردنش تلاش کنند.
مطالعات نشان میدهد بازی‌های لگو و بلاکی برای تقویت هوش دیداری تجسمی بسیار مؤثر هستند.
✔️کودکان را برای نقشه‌خوانی و پیداکردن مسیرهای مختلف تشویق کنید!
نقشه‌خوانی به کودکان کمک میکند تا بتوانند تفکر سیستماتیک و تجسم مفاهیم انتزاعی را یاد بگیرند. برای مثال زمانی‌که به نقشه نگاه می‌کنند و دریا را در نقشه می‌بینند، می‌توانند فضای آن و محل قرارگیریش را در ذهن تجسم کنند و همین امر به بهبود هوش دیداری کمک بسیاری می کند. آنها با این کار می‌توانند مقیاس مکان‌های بزرگ را در ذهن تصویرسازی کنند و با این کار پس از قرار گرفتن در آن محل، تفاوت تصویرسازی و واقعیت را درک کنند.
✔️کمک کنید تا کتاب‌های غنی از موضوعات فضاسازی بخوانند!
کتاب‌هایی که تصویرسازی ذهنی از اجزا و محیط‌ها دارد به افزایش قوه تخیل و فضاسازی او کمک شایانی میکند. هنگام خواندن این کتاب‌ها والدین می‌توانند هوش فضایی را با توضیح شفاهی و حرکات برای ایجاد تصاویر ذهنی در کودکان تقویت کنند.
✔️انجام بازی‌های فضایی مانند Tetris!
انجام بازی‌های استدلال فضایی ویدیوئی مانند بازی‌های Marble Madness و Tetris هوش بصری را به‌شکل قابل توجهی افزایش میدهد. لازم به ذکر است، انجام بازی‌های این دسته برای کودکان کم توان بسیار تاثیرگذار است و توصیه می‌شود حتماً از آنها استفاده شود.
✔️به کودک خود عکاسی یاد دهید!
هوش فضایی بصری به مواردی اشاره دارد که یک دیدگاه از منظر دیگران چگونه به‌نظر می‌رسد؟ مثلاً منظره‌ای که در حال تماشای آن هستیم آیا به چشم انسان‌های دیگر نیز این چنین مشاهده می‌شود؟ عکس گرفتن از اشیا در زوایای مختلف می‌تواند توانایی کودکان را برای برخورداری از دیدگاه‌های بصری مختلف و تشخیص تغییرات در مقیاس متفاوت افزایش دهد.
✔️نواختن موسیقی را به کودکان یاد دهید
نتایج مطالعات انجام‌شده نشان میدهد، آموزش نواختن موسیقی به کودکان برای افزایش توانایی مکانی زمانی بسیار مؤثر هستند.
استدلال مکانی زمانی یعنی فکر کردن به اتفاقاتی که در طول زمان تغییر می‌کنند. این توانایی به شما کمک میکند تا باز و بستن چمدان‌ها را در طول زمان‌های مختلف تجسم کنید و ببینید چگونه اجسام و وسایل به‌شکل بهتری در آنها جای می‌گیرند.
بررسی تحلیلی از 553 مطالعه از این نظریه حمایت میکند که آموزش موسیقی، به جای گوش دادن به موسیقی، با هوش فضایی بهتر مرتبط است.
جمع بندی روانشناسان مجله گارنت
هرکسی در دنیا توانایی‌های بالقوه خود را دارد، هوش دیداری فضایی نیز به‌عنوان یکی از مهمترین ویژگی انسان‌ها در همه افراد به مقدار کم یا زیاد وجود دارد. این افراد در مشاهدات اشکال و تصاویر و تجسم‌های سه بعدی توانایی بالایی دارند و در طراحی و ساختن پیشتاز هستند.
افراد دارای هوش بصری می‌توانند مهندسان و طراحان برجسته‌ای شوند، به‌شرط آنکه توانایی‌های خود را شناخته و در راستای پرورش و رشد آن تلاش کنند. ما در این مقاله هوش فضایی گاردنر را به همراه ویژگی‌ها و روش‌های تقویتش شرح دادیم.
