یکی از مباحثی که در زمینه‌ی نویسندگی، مطرح می‌شود؛ آشنایی با انواع ژانر ادبی است. در این مطلب از گارنت، به شما نشان داده‌ایم که ژانر چیست. سپس به معرفی و آموزش انواع ژانر ادبی در چند گام ساده پرداخته‌ایم که برای نویسندگان و علاقه‌مندان به ادبیات، مفید خواهد بود.
آشنایی با مفهوم ژانر
ژانر (Genre) به معنای دسته و تیپ است. در خصوص ادبیات، ژانر چهارچوب یک اثر را تعیین می‌کند. طوری‌که هم نویسنده می‌داند که در چه چهارچوبی باید بنویسد و هم خواننده از یک ساختار معین بهره‌مند می‌شود. در واقع در چهارچوب یک ژانر، تعریف می‌شود که با چه نوع اثری روبه‌رو هستیم.
کتاب‌های مختلف را می‌توان براساس ژانر آن‌ها دسته‌بندی کرد. این موضوع برای آثار در سراسر دنیا صدق می‌کند. به عنوان مثال همه‌ی افراد می‌دانند که اثری که در ژانر وحشت نوشته می‌شود، چه متن و پیامی را در بردارد. برعکس، تفاوت ژانر وحشت با ژانر عاشقانه، به‌خوبی ملموس خواهد بود. در ادامه‌ی مطلب با انواع ژانر ادبی بیش‌تر آشنا خواهید شد.
مطالب مرتبط:
اهمیت شناخت ژانر
شاید برایتان این سؤال مطرح شود که اصلاً شناخت ژانرهای مختلف ادبی به چه کار می‌آید؟ آیا بدون اطلاع از انواع ژانر ادبی، نمی‌توانیم یک اثر را خلق کرده و یا نقد کنیم؟ در این بخش، به این سؤال پاسخ خواهیم داد.
به‌طور کلی اگر نویسنده هستید، شناخت ژانرها و سبک‌های مختلف، بخشی از الزامات خواهد بود. شما با این کار، می‌توانید سبک نوشتاری خود را تعیین کنید. اگر هم نویسنده نیستید و خواننده‌ی آثار دیگران به‌شمار می‌آیید، شناخت ژانرهای ادبی به شما کمک می‌کند تا انتخابی صحیح‌تر برای مطالعه داشته باشید.
در واقع برای خوانندگان، بدون شناخت و توجه به ژانر، احتمال دارد تا آثاری که انتخاب می‌شود با سلیقه‌ی آن‌ها هم‌خوانی نداشته و غیرجذاب باشد. این امر (یعنی انتخاب کتاب بدون توجه به ژانر)، می‌تواند یک نوع هدرروقت زمان و هزینه هم باشد. برای نویسنده نیز یک نوع آشفتگی و هرج و مرج ذهنی بدون توجه و تعیین ژانر به‌وجود می‌آید.
انواع ژانر ادبی
دسته‌بندی کردن موضوعات و چهارچوب کتاب‌ها، به انواع و اقسام مختلف ممکن است. به‌طور کلی، کتاب‌ها را می‌توان به دو گروه کتاب‌های داستانی و غیر داستانی تقسیم‌بندی نمود. با این حال، دسته‌بندی‌های جزئی‌تری نیز برای ژانر هر گروه پیشنهاد شده است که در ادامه، بدان پرداخته‌ایم.
داستان ادبی
داستان‌های ادبی، یکی از ژانرهای رایج ادبیات داستانی هستند. در این ژانر، شخصیت‌ها می‌توانند حیوانات و حتی اشیای بی‌جان باشند. نویسنده در این ژانر می‌تواند به هر شخصیتی، جان دهد. به عبارت دیگر، در ادبیات داستانی، ویژگی‌های انسان مانند (مثل حرف زدن، مدرسه رفتن، غذا خوردن و …) به حیوانات و اشیای بی‌جان القا می‌شود. این ژانر می‌تواند تخیلی باشد. با این حال، رویدادها اغلب از یک واقعیت الهام گرفته می‌شوند.
داستان تاریخی
نوع دیگری از ادبیات داستانی، داستان‌های تاریخی هستند. این داستان‌ها از یک رویداد تاریخی استفاده می‌کنند که ممکن است به‌طور کاملاً واقعی بیان شده و یا با تخیلات نویسنده آمیخته شود. نگارش چنین داستان‌هایی برای نویسندگان، نیازمند تحقیقات فراوان و سنگین است. چراکه آن‌ها باید آن دوره‌ی تاریخی را با موفقیت به تصویر بکشند.
داستان ترسناک
ژانر وحشت یا ترسناک، ژانر دیگری است که در ادبیات داستانی به‌کار برده می‌شود. همان‌طور که از عنوان آن پیداست، نویسنده احساس ترس و وحشت را به خواننده‌ی اثر خود، القا می‌کند. در این داستان‌ها اغلب از شخصیت‌هایی استفاده می‌شود که میان عامه‌ی مردم به عنوان یک پدیده‌ی ترسناک شناخته می‌شود. جن، هیولا، خون آشام، ارواح، افراد جن‌زده، مردگان و غیره برخی از شخصیت‌های داستانی ترسناک به‌شمار می‌آیند.
داستان علمی- تخیلی
یکی از انواع ژانر ادبی، علمی- تخیلی است. در این ژانر، مفاهیم علمی و فیزیکی با موارد تخیلی آمیخته می‌شوند. بیش‌تر داستان‌های این ژانر موضوعاتی در خصوص نجوم، فضانوردی، شیمی، سیارات و موارد مشابه دارند.
داستان تراژدی
تراژدی نوعی ژانر ادبی برای بیان و تحریک احساسات و عواطف است. در این داستان‌ها، شخصیت اصلی یا قهرمان قصه، یک‌سری درد عاطفی و مشکلات را تجربه می‌کند. اگر نویسنده ماهر باشد، می‌تواند خواننده را به هم‌دردی با قهرمان قصه وادار کند. در نتیجه خواننده‌ی اثر نیز احساس غم و اندوه قهرمان داستان را در خود می‌بیند.
داستان عاشقانه
ژانر ادبی دیگری که به عنوان دسته‌ی محبوب شناخته می‌شود، ژانر رمانتیک و عاشقانه است. در این آثار روابط بین دو فرد به‌تصویر کشیده می‌شود. بسته به هنر نویسنده، می‌توان احساسات هر یک از طرفین رابطه را به‌گونه‌ای مجزا تشریح کرد. ژانر عاشقانه زیر مجموعه‌های مختلفی دارد که عنصر اصلی در تمامی آن‌ها «عشق» و «روابط عاشقانه» است.
داستان فانتزی
در این ژانر، از موجودات خیالی و جهان‌های خیالی برای خلق شخصیت و صحنه استفاده می‌شود. این عناصر در دنیای واقعی وجود ندارند. این ژانر تخیلات نویسنده را بازگو می‌کند. لازم به ذکر است که داستان فانتزی در میان رده‌ی سنی نوجوان بسیار پرطرفدار است. در این دسته می‌توان به رمان معروف «هری پاتر» اشاره کرد که داستان زندگی جادوگران را بسیار هنرمندانه به‌تصویر می‌کشد.
داستان ماجراجویی
در این ژانر، قهرمان داستان، مشکلات و ماجراجویی‌های زیادی را تجربه می‌کند که خواننده نیز با او همراه می‌شود. ناگفته نماند که ژانر ماجراجویی از محبوب‌ترین ژانرهای ادبیات داستانی در سراسر دنیا است.
داستان جنایی
داستان‌هایی که تم کارآگاهی، جنایی و رازآلود دارند، در این دسته جای می‌گیرند. در این داستان‌ها، خواننده نیز مانند یک کارآگاه، مدام برای حدس شخصیت‌ها و سرنوشت آن‌ها، درگیر می‌شود. رمان «شرلوک هلمز» که احتمالاً نام آن را شنیده‌اید، از معروف‌ترین آثاری است که در این ژانر خلق شده.
داستان تریلر
ژانر تریلر، ترکیبی از ژانرهای جنایی و وحشت است. وقتی داستان تریلر را می‌خوانید، علاوه بر درگیری با حدس و گمان برای سرنوشت داستان، احساس ترس و اضطراب را نیز تجربه خواهید کرد.
داستان دیستوپین
یکی از انواع ژانر ادبی، دیستوپین است. احتمالاً کم‌تر این نام به گوشتان خورده باشد. نویسنده‌ی این سبک، می‌کوشد تا جامعه‌ای را به تصویر بکشد که کیفیت زندگی پایین‌تری نسبت به حد استاندارد دارد. فیلم‌هایی مانند «خانه به دوش» و «متهم گریخت» علاوه بر تم طنزآلودی که دارند، چنین ژانری را شامل می‌شوند.
داستان رئالیسم جادویی
در این ژانر، دنیای واقعی با عناصر ماوراء و جادویی پیوند می‌خورد. البته این توصیفات به‌گونه‌ای انجام می‌شود که برای آن داستان، کاملاً طبیعی و عادی جلوه داده می‌شود.
داستان پلیسی
همان‌طور که از عنوان این ژانر پیداست، در این آثار با پرونده‌های پلیسی و معماگونه روبه‌رو خواهیم بود. ممکن است نویسنده یک‌سری سرنخ از پرونده به خواننده بدهد و او را نیز در حل معمای مطرح شده در داستان، شریک سازد.
داستان افسانه
افسانه‌ها، نوعی داستان تخیلی هستند که یک‌سری پیام در خود دارند. همین پیام (که اغلب یک توسعه‌ی اخلاقی را شامل می‌شود) مهم‌ترین موضوع در این ژانر است. در این ژانر نیز اغلب از حیوانات یا اشیای بی‌جان به‌عنوان شخصیت‌های داستانی استفاده می‌شود.
داستان وسترن
با شنیدن نام تم داستانی وسترن، باید اسلحه‌های کمری، کلاه کابوی، سوارکاری و چنین محیطی در ذهنتان تداعی شود. وسترن داستان‌هایی را نقل می‌کند که در قرن ۱۹ میلادی به‌وقوع پیوسته است. این داستان‌ها اغلب موضوعاتی مانند عدالت و قهرمان‌پروری را شامل می‌شوند.
داستان کمدی
کمدی به بیان موضوعات مختلف با لحن و زبانی طنزآمیز و تمسخر می‌پردازد. معمولاً موضوعات در این ژانر از اتفاقات سیاسی و اجتماعی نشأت می‌گیرد. این داستان‌ها، سبب می‌شوند تا یک رویداد خاص، به لحنی جذاب ماندگار شوند.
رمان کمیک
کمیک‌ها رمان‌هایی هستند که از تصویرسازی برای ارائه‌ی داستان و پیام خود استفاده می‌کنند. در این رمان‌ها، متن بسیار کم است. ممکن است صرفاً از چند دیالوگ ساده برای بیان پیام میان کاراکترها و شخصیت‌های داستان استفاده شود.
داستان رئالیسم
رئالیسم یا واقع‌گرایی، ادبیاتی جذاب برای بیان واقعیات است. در این ژانر، صحنه‌های واقعی از زندگی در آن دوره و زمان، به تصویر کشیده می‌شود. اگر می‌خواهید برجسته‌ترین آثار این ژانر را بخوانید، کتاب «تس» اصر تامس هاردی را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
داستان انگیزشی
این داستان‌ها به گونه‌ای نگارش می‌شوند که به خواننده، انگیزه و امید می‌بخشند. اگر می‌خواهید حالتان خوب شود، باید رمان‌هایی از این دسته را بخوانید.
ادبیات کودک
در این دسته، ادبیات و محتوایی قرار می‌گیرند که برای کودکان و بچه‌ها مناسب است. در این دسته، اغلب موضوعاتی فانتزی، خیالی و جذاب قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر، در ادبیات کودک، موضوعات واقعی کم‌تر مطرح خواهند شد.
ژانرهای غیر داستانی
آن‌چه تا کنون معرفی کردیم، ژانرهای ادبیات داستانی بودند. در ادامه، به معرفی ژانرهای ادبی غیر داستانی می‌پردازیم. توجه داشته باشید که در این کتاب‌ها، اثری از روایت و داستان وجود ندارد. به‌طور کلی، فهرست زیر مشهورترین ژانرهای ادبیات غیر داستانی را نشان می‌دهد. برخی از آن‌ها را در این مطلب تشریح می‌کنیم.
• ادبیات غیر داستانی خاطره‌نویسی
• ادبیات غیر داستانی زندگی‌نامه
• ادبیات غیر داستانی انگیزشی و موفقیت
• ادبیات غیر داستانی آشپزی
• ادبیات غیر داستانی خودیاری
• ادبیات غیر داستانی هنر
• ادبیات غیر داستانی سلامت و تناسب اندام
• ادبیات غیر داستانی سفر
• ادبیات غیر داستانی آموزشی و کمک‌آموزشی
• ادبیات غیر داستانی مذهبی و معنوی
• ادبیات غیر داستانی سیاسی
• ادبیات غیر داستانی علوم اجتماعی
• ادبیات غیر داستانی اقتصاد
• ادبیات غیر داستانی روانشناسی
• ادبیات غیر داستانی حقوق و فلسفه
• ادبیات غیر داستانی مدیریت و کسب‌وکار
• ادبیات غیر داستانی خانواده و روابط انسانی
• ادبیات غیر داستانی سفر و سفرنامه‌نویسی
زندگی نامه
زندگی نامه‌ها ادبیات غیر داستانی و محبوب هستند که ممکن است به قلم خودِ شخص و یا از زبان شخص دیگر، نوشته شده باشند. این آثار می‌تواند تجربیان ارزشمند و نکات مختلفی را به خوانندگان انتقال دهد.
خودیاری
خودیاری‌ها ژانری هستند که برای بهبود روابط اجتماعی و موفقیت در زندگی توصیه می‌شوند. این کتاب‌ها، پرفروش‌ترین و محبوب‌ترین آثار در مقوله‌ی کتاب‌های غیر داستانی خواهند بود.
تاریخی
کتاب‌های تاریخی، تاریخ را همان‌گونه که رخ داده است، بازگو می‌کنند. این کتاب‌ها آموزشی هستند و برخلاف رمان‌های تاریخی، داستان و روایتی را در دل خود بازگو نمی‌کنند.
مجموعه مقالات
در این ژانر، از مجموعه مقالات در خصوص یک موضوع خاص استفاده می‌شود. مطالعه‌ی این ژانر به خصوص برای افرادی مفید خواهد بود که قصد کسب دانش و اطلاعات در زمینه‌ی یک موضوع خاص هستند. در غیر این صورت، شاید مطالعه‌ی چنین کتاب‌هایی چندان خوشایند نباشد!
راهنما
این کتاب‌ها راهنمای خوبی برای یادگیری یک مهارت یا تکنیک هستند. این کتاب‌ها خود موضوعات مختلفی را شامل می‌شوند. کتاب راهنمای زبان آموزی، راهنمای آرایشگری، راهنمای گیتار نوازی و غیره از جمله آثار در این بخش هستند.
اشعار
شعر در ادبیات از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اشعار، متونی هستند که با ریتم و آهنگ خاص (بسته به وزن و نوع شعر) بیان می‌شوند. این امر سبب می‌شود تا درک آن موضوع و متن به‌راحتی و به نحو جذاب‌تری صورت بگیرد.
چند نکته‌ی مهم
گاه مرز بسیار باریکی بین ژانرهای مختلف داستانی و غیر داستانی وجود دارد. به عنوان مثال، در ادبیات داستانی فانتزی و ادبیات داستانی علمی و تخیلی، با موضوعات غیر واقعی روبه‌رو هستیم. در این‌جا نیاز است تا نویسنده ویژگی‌های جزئی‌تر و دقیق‌تری از هر اثر را بداند. مثلاً ژانر علمی و تخیلی، شامل یک‌سری مباحث علمی نیز هست. در حالی‌که در آثار فانتزی، خبری از علم روز نیست و تماماً بر پایه‌ی تخیلات ذهنی نوشته می‌شوند.
این موضوع در ادبیات داستانی تاریخی و ادبیات غیر داستانی تاریخی، داستان‌های انگیزشی و ادبیات غیرداستانی خودیاری، داستان‌های افسانه‌ای و داستان‌های فانتزی، داستان‌های تریلر و داستان‌های وحشت و دیگر دسته‌بندی‌ها، به‌وضوح قابل مشاهده است.
نکته‌ی مهم دیگری که جا دارد در این‌جا نیم اشاره‌ای بدان داشته باشیم، این است که هر اثر، باید در یکی از ژانرها بگنجد. بنابراین خارج از این چهارچوب‌ها نمی‌توان به نگارش پرداخت. البته برخی آثار می‌توانند ترکیبی از ژانرهای مختلف باشند.
جمع بندی
در این مطلب به معرفی انواع ژانر ادبی برای ادبیات داستانی و غیر داستانی پرداختیم. همان‌طور که در متن نیز اشاره کردیم، هر یک از این ژانرها می‌توانند شامل زیرمجموعه‌هایی نیز باشند. پس اگر نویسنده هستید یا قصد مطالعه‌ی یک اثر را دارید، بهتر است ابتدا در مورد ژانر محبوب خود تحقیق کنید.
آموزش نویسندگی در گارنت
برای نویسنده شدن، مسیر طولانی در پیش دارید. شما باید نکات و ترفندهای بسیار زیادی را در این زمینه، یاد بگیرید. البته یک دوره‌ی آموزشی خوب و مفید، می‌تواند چکیده‌ای از آن‌چه باید یاد بگیرید را در زمان کوتاه‌تری به شما منتقل کند. دوره‌های آموزش نویسندگی در گارنت، یکی از بهترین انتخاب‌هایی است که در این زمینه می‌توانید داشته باشید. پلتفرم گارنت کوشیده است تا بهترین آموزش‌ها را با بالاترین کیفیت در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
