هوارد گاردنر (Howard Earl Gardner) روانشناس رشد و استاد دانشگاه هاروارد، نظریه جالبی با عنوان هوش چندگانه (Theory of multiple intelligences) در سال ۱۹۸۳ مطرح کرد. این روانشناس عقیده داشت هوش یکی از عوامل مهم در پیشتر تحصیلی و یادگیری است و انسان‌ها از بدو تولد با ۸ هوش متولد می‌شوند. پیش از نظریه گاردنر، تمامی انسان‌ها هوش ریاضی (IQ) را به‌عنوان معیاری برای تعیین مهارت‌های یادگیری و توانایی‌های ذهنی می‌دانستند؛ این درحالی است که امروزه هوش معانی و دیدگاه‌های مختلفی دارد.
گاردنر در کتابش مفهوم هوش را به‌صورت دقیق توضیح می‌دهد، هر شخص هنگام تولد با چندین هوش به‌دنیا می‌آید و در هر کدام، انسان‌ها ۳ هوش سطح بالاتر و تواناتری دارند. اگر می‌خواهید بدانید نظریه هوش چندگانه گاردنر چیست، چه ویژگی‌هایی دارد و به چند نوع تقسیم می‌شود تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید تا همه‌چیز را درباره انواع هوش چندگانه به شما توضیح دهیم.
هوش چیست؟
علم روانشناسی، هوش را مجموعه‌ای از عملکردهای ذهنی و استعدادهای ذاتی معرفی می‌کند. به تمامی توانایی‌های مرتبط با حافظه، دقت، تمرکز، یادگیری، منطق، سرعت پردازش، استدلال، حل مسئله و برنامه‌ریزی که برای پاسخگویی به فشارهای محیطی به انسان ها کمک می‌کنند؛ هوش گفته می‌شود.هوارد گاردنر نیز در کتاب «چارچوب‌های ذهنی: نظریه هوش چندگانه» هوش را «پتانسیل و توانایی از جنس زیست روانشناختی برای تحلیل و پردازش اطلاعات معرفی می‌کند» تا در شرایط فرهنگی و اجتماعی مختلف بتواند مشکلات را به شیوه‌های مرتبط با آن شرایط حل‌وفصل کند.
گاردنر این توانایی بالقوه ذهنی را در ۸ دسته‌بندی مختلف معرفی می‌کند که در به‌روزرسانی‌های خود، دو نوع هوش دیگر و در مجموع ۱۰ هوش چندگانه را به دنیای روانشناسی و تحصیل معرفی کرد.
معرفی انواع هوش چندگانه گاردنر و ویژگی‌های آنها
طبق نظریه گاردنر، همه انسان‌ها مجموعه‌ای از هوش‌های چند گانه دارند که سطح رشد هرکدام در افراد متفاوت است و ۳ هوش برایشان در سطح بالاتری قرار می‌گیرد. شناخت انواع هوش و احترام به ویژگی‌های هر کدام، با پذیرش انواع روش‌های یادگیری و تفاوت‌های انسان‌ها رابطه‌ای مستقیم دارد.گاردنر الگوی مؤثری را برای درک چگونگی یادگیری در تمامی انسان‌ها بدون درنظر گرفتن مشخصاتی مانند جنسیت، قومیت، بافت فرهنگی یا مقام و منزلت اقتصادی-اجتماعی معرفی می‌کند. بنابراین هوش توانایی فراتر از درک ریاضی و زبانی است و مفهوم هوش در استعداد و توانایی‌هایی مانند فضایی-دیداری، درون‌فردی، بین‌فردی، طبیعت‌گرایانه و … خلاصه می‌شود. هوش‌های ۸گانه انسانی در دسته‌بندی زیر جای می‌گیرند:
- هوش جنبشی - حرکتی
- هوش منطقی – ریاضی
- هوش زبانی – کلامی
- هوش دیداری – فضایی
- هوش درون‌فردی
- هوش بین‌فردی
- هوش موسیقیایی
- هوش طبیعت‌گرایی
با عمیق‌ترشدن مطالعات گاردنر الگوی هوش‌های چندگانه با گذشت زمان کامل‌تر شد و هوش وجودی (Existential) و هوش اخلاقی (Moral) نیز به فهرست هوش‌های چندگانه اضافه شدند. بنابراین هوش ده‌گانه‌ی زندگی، برای بررسی ابعاد مختلف یادگیری و تفاوت‌های افراد در توانایی و استعدادها شکل گرفت.
نظریه هوش چندگانه گاردنر چه کاربری دارد؟
هوش یکی از مهمترین علل یادگیری و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان است. با شناخت نوع هوش قالب هر کودک و نوجوان، می‌توان روش تربیتی و آموزش تحصیلی مناسب با توانایی‌شان را به کار برد. سبک‌های مختلف یادگیری فردی به تقویت انواع هوش‌های چندگانه کمک زیادی می‌کند.بنابراین اصلی‌ترین کاربرد این نظریه، شناخت استعدادها و توانایی‌های فردی و تلاش برای رشد و پرورش آنها است. گاردنر بر این عقیده است که هیچ‌کس بی‌استعداد یا بدون مهارت نیست. بلکه هر شخص در یک یا چند هوش، سطح بالایی دارد.
برخلاف گذشته که افراد تنها در هوش ریاضی (IQ) خلاصه می‌شدند و اگر توانایی محاسباتی بالایی داشتند به آنها باهوش و در غیر این‌صورت افراد آی‌کیو پایین نام می‌گرفتند. این‌درحالی‌است که امروزه اگر هوش ریاضی یک شخص پایین باشد به این معنی است که در هوش‌های دیگر مانند هوش جنبشی، هوش زبانی یا … توانایی‌های بیشتری دارد.
با شناخت هوش چندگانه، مشاوره و استعدادیابی شغلی و تحصیلی ساده‌تر می‌شوند و می‌توان برنامه‌ریزی تحصیلی و استخدام را بر مبنای دقیق استعداد و توانایی‌های واقعی انجام داد. به‌صورت کلی این نظریه در محیط های آموزشی و شغلی اهمیت و کاربرد بالایی دارد.
معرفی هوش ۸گانه گاردنر
۸ دسته‌بندی هوش‌های هوارد گاردنر دسته‌بندی مختلفی از توانایی‌هایمان را به تصویر می‌کشند. برخی از ویژگی‌های این هوش‌ها عبارتند از:✔️هوش تصویری – فضایی (Visual – spatial intelligence)
هوش فضایی توانایی ذهن در تجسم اشکال، تصاویر، نمودارها، جهت‌یابی‌ها و چنین مواردی را نشان می‌دهد. افراد دارای هوش تصویری، توانایی تجسمی بالایی دارند و به‌گفته گاردنر هنرمندان خبره‌ای می‌شوند، بی‌دلیل نیست که نقاشی‌های شگفت‌انگیزی را طراحی می‌کنند. کسانی که از این استعداد بهره می‌برند در جهت‌یابی‌ها، تفسیر تصاویر، فیلم‌ها، نمودارها و نقشه‌ها خوب عمل کنند.
ویژگی‌ها هوش دیداری-فضایی
- در تجسم اشکال و تصاویر قوی هستند و می‌توانند هنرمندان توانمندی شوند.
- طراحی، ایده‌پردازی، دستکاری تصاویر و فیلم‌ها را به‌خوبی انجام می‌دهند.
- نمودارها و اشکال را به‌خوبی تفسیر می‌کنند و می‌توانند اشکال و مجسمه‌های زیبایی بسازند.
- در خواندن و نوشتن تبحر دارند و از بازی‌های بصری مثل ساخت پازل لذت می‌برند.
گزینه‌های شغلی هوش دیداری-فضایی
- طراح داخلی
- معماری
- هنرمند تجسمی
- مجسمه‌ساز
- مهندس مکانیک
- دریانورد
- مخترع
- کاشف
- مهندس
- عکاسی
- علوم کامپیوتری
افراد معروف دارای هوش دیداری - فضایی بالا
- گالیله
- سالوادور دالی
- استیو جابز
✔️هوش زبانی – کلامی (Linguistic – verbal)
هوش زبانی - کلامی توانایی افراد در بیان احساست با نوشتن و صحبت‌کردن را نشان می‌دهد. افراد در این سخنرانی، خوانندگی و نویسندگی تبحر بالایی دارند و می‌توانند خواسته‌های خود را با چیدن کلمات کنارهم با اعتماد به نفس بالا بیان کنند. گاردنر برای افراد با هوش زبانی مفاهیمی مانند معناشناسی، آواشناسی، شناخت قواعد و دستور زبان و کاربرد لغات در شرایط مختلف را ضروری بیان می‌کند.
ویژگی‌ها هوش کلامی - زبانی
- توانایی بالایی در نوشتن و صحبت‌کردن دارند.
- می توانند دیگران را متقاعد کنند و در داستان‌سرایی تبحر دارند.
- می‌توانند با زبان و گفتار طنز به‌شیوه درست نظر دیگران را جلب کنند.
- مسائل پیچیده را به زبانی ساده و شیوا می‌توانند توضیح دهند.
گزینه‌های شغلی هوش کلامی - زبانی
- نویسنده
- روزنامه‌نگار
- وکیل
- معلم
- استاد
- مجری
- گوینده
- سیاستمدار
- مترجم
افراد معروف دارای هوش کلامی - زبانی
- جی کی رولینگ
✔️هوش منطقی – ریاضی (Logical – mathematical)
اگر شما هم از توانایی برخی افراد در حل مسائل ریاضی شگفت‌زده می‌شوید؛ باید بگوییم این افراد هوش منطقی و قدرت محاسبات ذهنی بالایی دارند. افراد با این توانایی، می‌توانند مسائل پیچیده و مشکلات را تجزیه‌وتحلیل کرده و ساختارهای محاسباتی و ریاضی را در کمترل زمان حل کنند. افراد دارای هوش منطقی دوست دارند زندگی را با اعداد، الگوها و روابط ریاضی بسنجند و در حل مباحث ریاضی بسیار قوی هستند.
ویژگی‌ها هوش منطقی - ریاضی
- به‌راحتی می‌توانند مسائل ریاضی را حل کنند.
- توانایی بالایی در انجام آزمایش‌های علمی دارند.
- از تفکرات انتزاعی، نمادین و الگوها و استدلال‌های خاص پیروی می‌کنند.
- تمام کارهایشان با محاسبه، اندازه‌گیری، درک فرضیه‌ها و حل مشکلات پیش می‌رود.
- از انجام بازی‌هایی مثل سودوکو و پیداکردن الگوی شعرها لذت می‌برند.
گزینه‌های شغلی هوش منطقی - ریاضی
- ریاضیدان
- دانشمند
- برنامه‌نویس کامپیوتر
- مهندس
- حسابدار
- معلم ریاضی
- مخترعان
افراد معروف دارای هوش منطقی - ریاضی
- نیکولا تسلا
- بیل گیتس
✔️هوش جنبشی – حرکتی (Bodily-Kinesthetic Intelligence)
افزاد دارای هوش جنبشی - حرکتی در انجام حرکات بدنی سخت و سنگین، کنترل و حفظ تعادل جسمانی بسیار توانمند هستند. این افراد در رشته‌های ورزشی عملکرد موفقی دارند. در کارهای با هماهنگی بالای چشم و دست و فعالیت‌های فیزیکی، استعدادهایشان را نشان می‌دهند.
ویژگی‌ها هوش جنبشی - حرکتی
- در فعالیت‌های فیزیکی مانند ورزش و رقص عملکرد فوق‌العاده‌ای دارند.
- وسایلی که با دست ساخته می‌شوند را دوست دارند.
- کارها را به‌جای گوش دادن و نوشتن، با انجام دادن یاد می‌گیرند.
گزینه‌های شغلی هوش جنبشی - حرکتی
- ورزشکار
- معلم تربیت بدنی
- رقصنده
- هنرپیشه
- آتش‌نشان
- صنعتگر
افراد معروف دارای هوش جنبشی - حرکتی
- مایکل جکسون
- مایکل جردن
✔️هوش موسیقیایی (ریتمیک) (Musical – rhythmic and harmonic)
افراد با هوش موسیقیایی درک بالایی در ریتم‌ها، صداها و الگوهای موسیقی دارند. بسیاری از سازندگان موسیقی و کسانی که در این عرصه فعالیت دارند، از این نوع هوش بهره می‌برند. افراد با این استعداد می‌توانند آلات مختلف موسیقی را به‌خوبی بنوازند و در آوازخوانی، شناسایی الگوی آهنگ‌ها، درک نت‌های موسیقی و به‌خاطر سپردن آنها بسیار توانمند هستند.
ویژگی‌های هوش موسیقیایی
- به آوازخوانی و نواختن آلات موسیقی علاقه دارند.
- آهنگ‌ها و ملودی‌ها را خیلی سریع به‌خاطر می‌سپارند.
- ریتم‌ها و نت‌های آهنگ‌ها را در هر سبکی درک می‌کنند.
گزینه‌های شغلی هوش موسیقیایی
- آهنگساز
- موسیقیدان
- معلم موسیقی
- خواننده
- رهبر ارکستر
- نوازندگی
افراد معروف دارای هوش موسیقیایی
- آلیشیا کیز
- موتسارت
✔️هوش بین‌فردی (Interpersonal Intelligence)
هوش بین‌فردی درک بالای افراد از محیط پیرامون و مردم و توانایی انجام کارهای گروهی را نشان می‌دهد. افراد دارای این ویژگی به‌راحتی می‌توانند در موقعیت‌های مختلف افراد را درک کرده و با ارزیابی احساسات و انگیزه دیگران، مسائل پیرامون را حل‌وفصل کنند. اگر کسی بدون اینکه احساسات‌تان را بیان کنید عصبانیت یا خوشحالی شما را درک کند، این شخص از هوش بین‌فردی بالایی برخودار است.
ویژگی‌های هوش بین‌فردی
- توانایی بالایی در درک محیط پیرامون و احساسات افراد دارند.
- به شرایط مختلف از زوایای مختلف نگاه مرده و ان را تجزیه‌وتحلیل می‌کنند.
- خیلی سریع اختلافات را رفع می‌کنند و می‌توانند روابط مثبت و سالمی با دیگران برقرار کنند.
گزینه‌های شغلی هوش بین‌فردی
- روانشناس
- فیلسوف
- مشاور
- فروشنده
- سیاستمدار
- معلم
- مددکار اجتماعی
افراد معروف دارای هوش بین‌فردی
- دکتر فیل
- اپرا وینفری
- مادر ترزا
✔️هوش درون‌فردی (Interpersonal)
افراد با هوش درون‌فردی با عواطف و احساسات خود ارتباط نزدیکی داشته و درونگرا هستند و از رؤیاپردازی و فکر کردن لذت می‌برند. این افراد آرام و بی‌صدا هستند و در اکثر مواقع از کارهای گروهی لذت نمی‌برند. زمان زیادی را برای شناخت و درک احساسات خود صرف می‌کنند و صلح‌جو و منظم هستند.
ویژگی‌های هوش درون‌فردی
- وقت‌شناسی، نظم و مسئولیت‌پذیریی بالایی دارند.
- به‌جای صحبت‌کردن، در همدل و شنونده خوبی برای دیگران هستند.
- درک درستی از عواطف، احساسات، اهداف و مسیر زندگی خود دارند.
- می‌توانند ارتباطات مؤثر و خوبی با دیگران برقرار کنند و در صورت بروز اختلاف بسیار صلح‌جو هستند.
گزینه‌های شغلی هوش درون‌فردی
- فیلسوف
- نظریه پرداز
- نویسنده
- مشاور
- دانشمند
- تاجر
✔️هوش طبیعت‌گرا (Naturalistic)
احتمالاْ شما هم طرفداران محیط زیست را می‌شناسید، این‌ها همان افراد با هوش طبیعت‌گرا هستند که به طبیعت و پرورش موجودات اهمیت زیادی می‌دهند و از انجام‌دادن کارهای مؤثر در طبیعت لذت می‌برند. گیاه‌شناسی، جانورشناسی، کوهنوردی، صحرانوردی و چادر زدن در طبیعت از علایق افراد با هوش طبیعت‌گرا است.
ویژگی‌های هوش طبیعت‌گرا
- به گیاهان، جانوران و هر آنچه با طبیعت در ارتباط است علاقه دارند.
- از باغبانی، پیاده‌روی و کاوش در طبیعت لذت می‌برند.
- مباحث غیر مرتبط با طبیعت را دوست ندارند.
- بیشتر اوقات از گیاهان و جانوران نگهداری می‌کنند.
گزینه‌های شغلی هوش طبیعت‌گرا
- محیط‌‌بان
- مزرعه‌دار
- زیست‌‌شناس
- ستاره‌‌شناس
- باغبان
- دامپزشک
