اختلال یادگیری مسئله‌ای جدی است که گاهی کودکان یا بزرگسالان دچار آن می‌شوند. شناخت این اختلال کمک می‌کند تا فرد در درجه اول آن را بپذیرد و سپس به فکر راه‌های درمان آن باشد.
یکی از مشکلات رایج میان دانش‌آموزان و دانشجویان، سروکله زدن با اختلال یادگیری است. این اختلال سبب می‌شود تا نمرات درسی افت کرده و وضعیت تحصیلی فرد، نگران کننده باشد. در این مطلب از بلاگ گارنت، قصد داریم تا موضوع اختلال در یادگیری، دلایل و انواع آن را توضیح دهیم.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری (Learning Disability که به اختصار LD نیز نامیده می‌شود) مشکلی است که فرآیند خواندن، نوشتن، درک و حرف زدن را در فرد دشوار می‌کند. منظور از دشواری، این است که توانایی فرد در مهارت‌های نام‌برده شده، بسیار کم‌تر و پایین‌تر از سطحی است که معیارهای رایج تعیین می‌کند.
تعریفی که از اختلال یادگیری ارائه می‌شود، سبب می‌شود تا این مشکل معمولاً در دانش‌آموزانی که با شکست در کارهای خود مواجه می‌شوند؛ دیده شود. توجه داشته باشید که این اختلال، هیچ رابطه‌ای با هوش و استعداد فرد ندارد. به عبارت دیگر، حتی افراد باهوش و بااستعداد هم می‌توانند دچار اختلال در یادگیری شوند. این اختلال سبب می‌شود تا چالش‌های زیادی در مسیر تحصیلی فرد ایجاد شود. بنابراین نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
از کجا بفهمیم شخصی اختلال یادگیری دارد؟
تشخیص اختلال در یادگیری، اصلاً دشوار نیست؛ اما باید توجه داشته باشید که مرز باریکی از این اختلال با مشکلات دیگر مانند باهوش بودن، تنبلی و غیره دیده می‌شود. در فهرست زیر، مهم‌ترین نشانه‌های اختلال یادگیری بیان شده است.
- یادگیری مهارت جدید، دشوارتر از معمول است.
- فرد نمی‌تواند مفاهیم ریاضی را درک کند.
- املا (و به‌طور کلی، نوشتن) جزو دروس دشوار برای این افراد است.
- توانایی گفتار و زبانی در فرد افت پیدا می‌کند.
- فرد مهارت خوب گوش دادن و تمرکز را از دست می‌دهد.
- حافظه برای به‌خاطر سپاری مطالب، بسیار ضعیف عمل می‌کند.
- وسایل را جا می‌گذارد.
- فرد نمی‌تواند از یک دستورالعمل تعیین شده، پیروی کند.
- واکنش‌های هیجانی نسبتاً شدیدی نشان می‌دهد.
- چشم با دست و بدن، هماهنگ نیست.
- معمولاً این افراد صحبت کردن را با تأخیر شروع می‌کنند.
- دایره واژگان محدود و کم است.
- تلفظ واژگان بسیار مشکل دارد.
- کنترل ماژیک، مداد، قیچی و غیره برای کودک دشوار است.
نکته: به‌خاطر داشته باشید که تشخیص اصلی این مشکل، باید توسط روانپزشک و متخصص انجام شود. تشخیص دقیق‌تر، با کمک تست هوش و دیگر آزمون‌ها، قابل انجام خواهد بود.
نکته ۲: انجام ام آر آی، سی تی اسکن و دیگر موارد پزشکی، برای تشخیص این اختلال، کمک‌کننده نیست. اما این موارد ممکن است برای تشخیص آسیب‌های عصبی که این مشکل را به‌وجود آورده‌اند، به کار گرفته شود.
بیشتر بخوانید:
انواع اختلالات یادگیری چیست؟
اختلال در یادگیری در اشکال و انواع مختلفی بروز پیدا می‌کند. در این بخش، سعی کرده‌ایم تا معرفی مختصری از انواع این اختلال ارائه دهیم.
اختلال یادگیری خواندن
افرادی که با این اختلال دست و پنجه نرم می‌کنند، به‌سختی می‌توانند یک متن را بخوانند. خواندن کلمه و درک معنی آن، جزو سخت‌ترین کارها برای این دسته از افراد است. معمولاً دروس فارسی و املای این افراد با ضعف شدیدی مواجه است.
پزشکان معتقدند که افرادی که با این اختلال مواجه هستند، ممکن است ارتباط حروف یک کلمه را درک نکنند. اما در برخی موارد، تنها دریافت مفهوم کلمه برای آن‌ها دشوار است. مهم‌ترین رفتارهایی که در این دسته از افراد دیده می‌شود، در لیست زیر نشان داده شده است.
- عدم علاقه به خواندن متون
- عدم تسلط به ترکیب واژّ‌ها
- عدم تسلط به صداکشی در حروف
- درک نکردن املای واژگان
- بی توجهی به کلمات
- عدم شناخت درست حروف
اختلال یادگیری نوشتن
این اختلال، مهارت نوشتن فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این افراد تمرکز خوبی روی نوشتن ندارند و اغلب در انجام تکالیف درسی و نوشتن مشق ضعف شدیدی نشان می‌دهند. نام دیگر این اختلال، دیسگرافی یا dysgraphia است.
اختلال یادگیری ریاضیات
درس ریاضی برای بیشتر افراد، جزو دروس سخت است؛ اما افرادی که دچار اختلال در یادگیری ریاضی هستند، حتی قواعد ساده‌ی این درس را نیز یاد نمی‌گیرند. این اختلال با نام دیسکالکولی یا dyscalculia نیز شناخته می‌شود.
اختلال یادگیری مهارت‌های حرکتی
برخی از افراد در انجام مهارت‌های حرکتی، ضعف نشان می‌دهند. نوشتن، در دست گرفتن یک مداد، بریدن کاغذ با قیچی و حرکات فیزیکی وسیع‌تر مانند پریدن و غیره، از جمله‌ی اختلالات حرکتی به شما می‌آیند. این اختلال با نام دیسپراکسی یا dyspraxia نیز شناخته می‌شود.
آیا اختلال در یادگیری درمان می‌شود؟
باید بگوییم که به‌طور صددرصدی نمی‌توان این مشکل را برطرف کرد. با این حال، روش‌هایی وجود دارند که کمک می‌کند تا این اختلال به سطح کوتاه‌تری رسیده و مشکلات ناشی آن تاحدودی برطرف شود.
اختلال یادگیری در بزرگسالان چیست؟
با این که این اختلال در کودکان و سنین کم‌تر بیشتر مشهود است، بزرگسالان نیز می‌توانند از آن رنج ببرند. ممکن است آسیب‌های مختلف در دوران زندگی، سبب پدید آمدن این اختلال در سنین بالاتر شود.
چرا باید اختلال یادگیری را جدی بگیریم؟
همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم، این اختلال وضعیت درسی و تحصیلی فرد را نگران کننده جلوه می‌دهد. هیچ پدر و مادری دوست ندارند تا برچسب «کندذهن» به کودک آن‌ها اطلاق شود. حتی حساسیت والدین مبنی بر عدم کشش فرزند در کلاس قوی‌تر و در میان هم‌کلاسی‌های زرنگ، به‌خوبی مشهود است.
برای این‌که کودک، اعتماد به نفس خود را از دست ندهد، شما باید علائم اختلال یادگیری را شناسایی کرده و سعی داشته باشید تا از روش آموزشی استاندارد برای پوشاندن این مشکل استفاده کنید.
چطور به افراد دارای اختلال در یادگیری کمک کنیم؟
در این بخش قصد داریم تا راهکارهای ساده‌ای که برای کمک به افراد دارای اختلال در یادگیری، مؤثر و کاربردی است را معرفی کنیم:
- درس را به تکه‌های کوچک‌تر و سبک‌تر تقسیم کنید. معمولاً یادگیری موارد کوتاه‌تر، برای این افراد ساده‌تر جلوه می‌کند.
- از اطلاعات دیداری و بصری (تصاویر، نمودارها و …) برای یادگیری یک موضوع جدید استفاده کنید. توانایی‌های بصری این افراد اغلب بهتر از توانایی‌های شنیداری و خواندن جواب می‌دهد.
- فرد را به‌صورت خصوصی و جداگانه از سایرین، آموزش دهید.
- زمان بیش‌تری را برای انجام تکالیف در نظر بگیرید. شما باید در نظر داشته باشید که فرد توانایی معمول برای انجام تکالیف را ندارد.
- ابزارهای کمکی را برای انجام تکالیف در اختیار فرد قرار دهید. در برخی از سیستم‌ها، استفاده از ابزارهایی مانند ماشین حساب و … برای این افراد مجاز است.
- در برخی از سنین، مراجعه به کاردرمانی برای تقویت مهارت‌های ارتباطی و نوشتن، مؤثر است
- رژیم غذایی سالم و مصرف مکمل‌های غذایی، با نظارت پزشک ضروری است.
- در برخی موارد، پزشک دارو تجویز می‌کند. مصرف صحیح داروها، نیز کمک بزرگی بر عملکرد این افراد دارد.
- معلمین و سیستم آموزشی فرد را در جریان مشکل بگذارید. برخورد صحیح با این افراد، اولویت اول است که با در جریان قرار گرفتن سیستم آموزشی نسبت به ضعف موجود، این رفتارها اصلاح خواهد شد.
- روی نقاط قوت تمرکز بیش‌تری را به خرج دهید.
* هشدار: توجه و حمایت از افرادی که دچار اختلالات یادگیری هستند، اصلاً کار آسانی نیست. ممکن است در مسیر، امید خود را از دست دهید و یا انرژی زیادی صرف این موضوع کنید. برای عدم اتلاف انرژی در این زمینه، بهتر است با کمک متخصصان، درمان صحیح و اصولی را دنبال نمایید.
چرا برخی از افراد دچار اختلال یادگیری می‌شوند؟
- به‌طور کلی دلایل بروز این اختلال در چند گزینه قابل بررسی است.
- ژنتیک (سابقه‌ی خانوادگی قبلی)
- خطرات دوران بارداری (مصرف مواد مخدر، مصرف الکل و …)
- خطرات دوران نوزادی (زایمان زودرس، وزن کم نوزاد و …)
- آسیب روانی در کودکی
- ضربه جسمی (عفونت سیستم عصبی، آسیب‌های سر و …)
- آلودگی‌های زیست محیطی (سموم، سرب و …)
- آموزش ناکافی و نادرست به کودکان (سیستم آموزشی غلط)
- توقعات زیاد از حد یا بسیار پایین در سیستم آموزشی
- مشکلات تأخیر در رشد به‌خصوص در دستگاه عصبی
اگر اختلالات یادگیری را درمان نکنیم…
گرچه هنوز درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد، اما با شناسایی به‌موقع و کمک به فرد مبتلا، می‌توان جلوی بسیاری از مشکلات و پیشرفت این اختلال را گرفت. عدم شناخت این اختلال، سبب می‌شود تا سوء تفاهم و مشکلات زیادی در زندگی فرد به‌وجود آید. موضوعی که اعتماد به نفس و زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. یأس، ناامیدی، افسردگی، سرزنش‌های مداوم، افزایش استرس و عوارض ناشی از آن و … برخی از اثرات مخرب در صورت عدم تشخیص و درمان اختلال یادگیری هستند.
درمان نکردن اختلالات یادگیری هم‌چنین سبب می‌شود تا فرد نتواند در شرایط تحصیلی عادی درس بخواند. این موضوع می‌تواند منجر به ترک تحصیل وی و بی‌سوادی شود. در حالی که به دلیل توانایی هوش نرمال این افراد، با تغییر متد آموزشی و سبک متفاوت می‌توان تحصیلات داشت.
آیا فرد دارای اختلال یادگیری هم استثنائی است؟
گرچه شاید در نگاه اول، کودکان دارای اختلال یادگیری نیز خنگ، کند و کم‌هوش به‌نظر برسند؛ اما تفاوت‌های زیادی میان این دو گروه از افراد وجود دارد. یک کودک استثنایی از پسِ انجام هیچ‌یک از کارهای روزمره‌ی خود برنمی‌آید. اما اختلال یادگیری، تنها برخی مهارت‌های تحصیلی را از فرد سلب می‌کند.
پس اختلالات یادگیری، با مشکلات شنوایی، دیداری، حرکتی و عقب ماندگی ذهنی کاملاً متفاوت است. به عبارت دیگر، فردی که دارای اختلال در یادگیری است، ممکن است IQ خوبی داشته باشد و تنها مشکل او در زمینه‌ی مهارت‌های تحصیلی قابل ملاحظه است. این در حالی است که فردی که استثنائی است، بهره‌ی هوشی پایین‌تری نسبت به سطح نرمال دارد.
از سوی دیگر، افرادی که با اختلالات یادگیری دست و پنجه نرم می‌کنند، معمولاً در ظاهر فیزیکی خود، چیزی را بروز نمی‌دهند. رشد جسمانی، قد و وزن، حتی بازی کردن این افراد در دوران کودکی، کاملاً مشابه با دیگران است. به همین دلیل بیشتر این ضعف‌ها در سنین مدرسه و دانش‌آموزی دیده می‌شود.
آیا فرد دارای اختلال یادگیری، همان فرد بیش فعال است؟
خیر. گرچه در عمل این دو اختلال بسیار شبیه به هم هستند اما تفاوت‌های ظریفی میان این دو مشکل دیده می‌شود. فردی که اختلال یادگیری دارد، در کسب برخی مهارت‌های تحصیلی، دچار مشکل می‌شود. مثلاً این فرد، برای فهم مفاهیم پایه‌ی ریاضیات، مشکل دارد. اما فرد مبتلا به بیش فعالی (ADHD) تمرکز پایینی دارد. در نتیجه نمی‌تواند روی یک موضوع تمرکز کند تا آن را یاد بگیرد. در واقع نبودِ تمرکز با نبودِ توانایی متفاوت است.
آیا اختلال یادگیری در شمار بیماری‌های روانی است؟
خیر. اگر بخواهیم دسته‌بندی خاصی را برای این اختلال تعیین کنیم، آن را در گروه مشکلات عصبی جای می‌دهیم. البته باید بیان کنیم که اختلالات یادگیری می‌توانند منجر به مشکلات روانی نیز بشوند.
همان‌طور که پیش‌تر در متن این مطلب ذکر کردیم، مشکلاتی نظیر ناامیدی، گوشه‌گیر بودن، احساسات منفی، استرس و اضطراب و غیره در کمین افراد دارای اختلال یادگیری است. این عوارض ناشی از اختلال یادگیری، در دسته‌ی مشکلات روانی شناخته می‌شود.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
مطالعه‌ی این مطلب، شما را با علائم و مشکلات اصلی افراد دارای اختلال یادگیری، آشنا کرد. اگر چنین علائمی را در کودک خود می‌بینید، بهتر است مشورت با یک پزشک و مشاور را آغاز کنید. گرچه در این‌باره، باید ابتدا به خود بقبولانید که شما به تنهایی از پس رفع مشکل و درمان برنمی‌آیید!
در نظر داشته باشید، که در صورت وجود این مشکل، تنها کاری که از دستتان برمی‌آید، حمایت کردن است. شما باید از کودک مبتلا به اختلال یادگیری حمایت کنید تا بتوانند رشد کرده و پیشرفت داشته باشند. در غیر این صورت، عوارض شدید روحی و رفتاری در فرد ایجاد می‌شود که حل و کنترل آن را به مراتب پیچیده‌تر و حتی ناممکن می‌سازد.
با مراجعه به پزشک، فرد تحت آزمون‌ها و ارزیابی‌های مختلف قرار می‌گیرد. آزمون تست هوش، مشاهدات نمرات، مشاهدات تجربیات معلم‌ها، گزارشات خانوادگی، تاریخچه‌ی پزشکی، بررسی بالینی و غیره از جمله مواردی هستند که تحت نظر قرار خواهد گرفت.
جمع‌بندی
در این مطلب از مجله‌ی گارنت، همه چیز در رابطه با اختلال یادگیری را بیان کردیم. متأسفانه این اختلال، جزو مشکلات شایع است. عدم آگاهی کافی از علائم و نشانه‌های آن، سبب می‌شود تا علی‌رغم جدیت موضوع، آن را نادیده بگیریم و متأسفانه شاهد پیشرفت مشکل و عوارض شدید آن باشیم.
پس بهتر است به عنوان گام اول، ابتدا سطح آگاهی و شناخت خود را ارتقا دهیم. شناخت به موقع مشکلات، تأثیر مستقیمی روی پیگیری روند درمانی و کاهش عوارض ناشی از آن خواهد داشت. پس اگر به سطح سلامت روان خود و کودکتان اهمیت می‌دهید، از کنار این مسائل ساده عبور نکنید.
